Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh với các đại biểu dự Đại hội VI của Đảng, tháng 12/1986. (Ảnh: TTXVN)

Thành tựu quan trọng, có ý nghĩa lịch sử đó của toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo sáng suốt, đúng đắn của Đảng, có dấu ấn nổi bật của đồng chí Tổng Bí thư tài năng, đức độ, quả quyết, mà tên gọi của đồng chí đã từng là biểu tượng tốt đẹp cho sự nhất quán giữa Nói và Làm (N.V.L).

Sinh trưởng ở miền Bắc nhưng gần cả cuộc đời, đồng chí Nguyễn Văn Linh sống và hoạt động ở miền Nam, gắn bó sâu nặng với phong trào cách mạng và đồng bào, đồng chí ở miền Nam. Đồng chí đã đảm nhận những công việc quan trọng trong gây dựng cơ sở và phong trào cách mạng ở Xứ ủy miền Trung, rồi hoạt động ở miền Tây Nam Bộ. Vốn sống và kinh nghiệm thực tiễn phong phú, sự hiểu biết thấu đáo tình hình và cuộc sống của các tầng lớp nhân dân, nhất là dân nghèo ở nông thôn, lại dày công tự học, tích lũy tri thức lý luận trong thực tiễn…, đã tạo nên vốn văn hóa chính trị phong phú và phong cách lãnh đạo Nguyễn Văn Linh, gợi mở nhiều điều quý giá, thiết thực cho mỗi chúng ta học tập, noi theo trong thực tiễn đổi mới hiện nay.

Gần dân, tin dân, bám sát cơ sở, lắng nghe tiếng nói của đồng bào, đồng chí ở cơ sở, thiết thực và cụ thể trong mỗi suy nghĩ và hành động; đồng thời, biết tổng kết và khái quát hóa từ thực tiễn để vạch phương hướng, chủ trương đúng, từ tầm nhìn chiến lược mà thấy rõ xu hướng và triển vọng của tình hình phát triển đất nước, lại thường xuyên kiểm chứng trong thực tiễn để xem xét độ tin cậy, tác dụng và hiệu quả của mỗi chính sách, quyết sách, giải pháp đã đề ra -đó cũng là phương pháp khoa học, phong cách dân chủ trong lãnh đạo mà đồng chí Nguyễn Văn Linh thể hiện nhuần nhuyễn.

Đóng góp của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh là to lớn, mãi mãi còn có giá trị và ý nghĩa lâu dài, thể hiện trên cácphương diện chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, là người đề xướng và tổ chức thực hiện những thử nghiệm cải cách cơ chế, chính sách quản lý kinh tế trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh khi giữ trọng trách Bí thư Thành ủy; đề xuất với Tổng Bí thư Trường Chinh và lãnh đạo Trung ương tổ chức khảo sát thực tiễn, tổng kết từ những sáng kiến, những cách làm hay ở địa phương và cơ sở để tìm ra đột phá và hình thành đường lối đổi mới ở Đại hội VI.

Thứ hai, tham gia cùng tập thể Bộ Chính trị sửa chữa, bổ sung và hoàn thiện dự thảo Báo cáo Chính trị trên tinh thần, quan điểm đổi mới dẫn đến quyết sách đổi mới có tầm vóc lịch sử ở Đại hội VI. Một ấn tượng khó quên đối với câu nói nổi tiếng của đồng chí Nguyễn Văn Linh “hãy tự cứu lấy mình trước khi trời cứu”. Trước khi là Tổng Bí thư, tháng 6 năm 1983, đồng chí đã từng nói với các cán bộ lãnh đạo và anh chị em công nhân nhà máy dệt Phước Long như vậy. Sau này, khi đã là Tổng Bí thư, đồng chí cũng nói như vậy với anh chị em trí thức, văn nghệ sỹ và các nhà hoạt động văn hóa ngày 6, 7/10/1987.

Đó là thể hiện tính chủ động, sáng tạo, phải vượt lên hoàn cảnh, có tác dụng cổ vũ, khích lệ tư tưởng đổi mới, hành động đổi mới rất to lớn. Nhớ lại, lúc đổi mới còn đang ấp ủ, manh nha, cái mới như một mầm non mới nhú, tại hội nghị Đà Lạt, Tổng Bí thư Trường Chinh, khi đánh giá cao những nhân tố mới từ thực tiễn miền Nam và ở thành phố Hồ Chí Minh đã bày tỏ niềm hy vọng: “Trong sa mạc đã có chòm cây xanh”, đã khẳng định đổi mới là vô cùng cần thiết và bức xúc.

Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã không chỉ một lần nhấn mạnh, đổi mới là cơ may ngàn vàng, là cơ hội lớn để phát triển, quyết không thể bỏ lỡ.

Thứ ba, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh là người sớm nhận rõ vai trò của lý luận trong đổi mới, nói đổi mới tư duy, điều căn bản là đổi mới tư duy lý luận; cũng là người đã hình dung rất rõ ràng những nội dung và yêu cầu của đổi mới - đổi mới tư duy, đổi mới phương pháp và phong cách cùng với đổi mới tổ chức bộ máy, thể chế, cơ chế, chính sách và cán bộ.

Tổng Bí thư đòi hỏi, có thật sự đổi mới tư duy và phong cách mới hiểu được thực chất hiện trạng, phân biệt được rõ ràng đúng, sai, phát huy được nhân tố tiến bộ, gạt bỏ được sai lầm. Và điều rất quan trọng là, muốn đổi mới tư duy, hình thành năng lực tư duy lý luận khoa học phải chống chủ nghĩa kinh nghiệm hời hợt trong nhận thức, trong suy nghĩ chủ quan, bảo thủ, giáo điều, tách rời lý luận với thực tiễn.

Cũng theo Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, để tiến hành công cuộc đổi mới ở bất cứ lĩnh vực nào cũng phải chuẩn bị trước về cơ sở lý luận. Sự khám phá lý luận phải là tiền đề và điều kiện cơ bản, là cơ sở cho đổi mới trong hoạt động thực tiễn.

Thứ tư, ở cương vị Tổng Bí thư, đồng chí Nguyễn Văn Linh đặc biệt coi trọng công tác xây dựng Đảng về mọi mặt, thấy rõ vấn đề cốt yếu của xây dựng Đảng là phải nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng. Phát biểu tại Hội nghị Trung ương 5 (khóa VI), đồng chí nhấn mạnh: “Đảng phải nghiêm túc soát xét lại mình với tinh thần phê phán sâu sắc, siết chặt lại đội ngũ, tăng cường tính giai cấp, tính tiền phong để giữ được vai trò hạt nhân lãnh đạo toàn xã hội, đưa sự nghiệp đổi mới tiến lên”. Đặc biệt có giá trị là luận điểm sau đây: “Muốn đổi mới xã hội, trước hết Đảng phải tự đổi mới, phải tiến hành cuộc cách mạng về công tác xây dựng Đảng, vì Đảng là hạt nhân lãnh đạo toàn xã hội”.

Đồng chí đòi hỏi trong Đảng phải phê phán quyết liệt bệnh quan liêu, vô trách nhiệm, thói tham lam, ích kỷ, thèm khát đồng tiền, sống vô nguyên tắc, chỉ biết luồn lọt, nịnh bợ để có danh, có lợi. Đọc lại những lời này vào thời điểm hiện nay, ta vẫn thấy lời cảnh báo sâu sắc của Tổng Bí thư đầu tiên của đổi mới vẫn còn nguyên tính thời sự.

Trên thực tế, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã nêu ra quan điểm toàn diện trong xây dựng Đảng, không chỉ là tư tưởng - chính trị - tổ chức mà còn là lý luận, đạo đức, lối sống và nhân cách Cộng sản của cán bộ, đảng viên của Đảng cầm quyền.

Thứ năm, giữ vững phương hướng chính trị, bảo đảm tôn trọng nguyên tắc; không phạm sai lầm về quan điểm, nguyên tắc là điều tối hệ trọng đối với sinh mệnh của Đảng cách mạng cầm quyền. Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã quan tâm đặc biệt tới yêu cầu đó với sự sáng suốt chính trị cần thiết, hành động kịp thời để Đảng không chệch hướng, đổi mới không chệch hướng ở thời điểm bước ngoặt.

Nhiệm kỳ khóa VI là nhiệm kỳ đầu của đổi mới với dồn dập những sự kiện, tình huống phức tạp từ thế giới dội vào, nhất là khi phong trào cách mạng thoái trào, trật tự thế giới thay đổi, khuynh hướng đa nguyên đa đảng xuất hiện, tấn công vào sự lãnh đạo của Đảng, thẩm thấu vào trong đời sống của Đảng. Biểu hiện nổi bật cho lập trường nguyên tắc tính Đảng của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh là sự chỉ đạo xây dựng Cương lĩnh đúng lúc, kịp thời, ở thời điểm đổi mới chỉ vừa mới bắt đầu, tình thế hiểm nghèo xuất hiện khi Liên Xô, Đông Âu đổ vỡ thể chế, hàng loạt các Đảng Cộng sản tan rã, mất vai trò cầm quyền.

Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, trong lần sang thăm Liên Xô ở thời điểm kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Mười (1917 - 1987) đã thẳng thắn cảnh báo sai lầm có tính nguyên tắc mà Goóc-ba-chốp và Ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Liên Xô mắc phải khi xóa bỏ điều 6 trong Hiến pháp về địa vị lãnh đạo của Đảng. “Với tư cách một người Cộng sản, tôi có thể chân thành nói với đồng chí rằng, đây là một sai lầm nghiêm trọng, sẽ dẫn đến hậu quả khôn lường, không chỉ đối với Liên Xô”. Thực tiễn đã minh chứng tính đúng đắn của nhận định và tiên liệu đầy mẫn cảm sáng suốt đó của đồng chí Tổng Bí thư của Đảng ta.

Cùng với Cương lĩnh, dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, Bộ Chính trị khóa VI đã trình Trung ương tại Hội nghị Trung ương 9, khóa VI, 1990 để Trung ương ra hai Nghị quyết quan trọng:

- Về tình hình các nước xã hội chủ nghĩa, sự phá hoại của chủ nghĩa đế quốc và nhiệm vụ cấp bách của Đảng ta.

- Về đổi mới công tác quần chúng của Đảng, tăng cường mối quan hệ giữa Đảng với nhân dân.

Đây là hai Nghị quyết có tầm quan trọng đặc biệt, ra đời kịp thời, đúng lúc, có tác dụng giữ vững phương hướng chính trị, củng cố mối liên hệ mật thiết giữa Đảng với dân trong thời điểm xảy ra nhiều sự biến ở Liên Xô và Đông Âu, thời điểm của những thử thách ngặt nghèo. Điều đó, một lần nữa cho thấy sự nhạy bén chính trị, bản lĩnh giữ vững nguyên tắc, kiên định đường lối đổi mới của Đảng ta. Nó có ảnh hưởng quyết định đến thắng lợi của đổi mới ở giai đoạn mở đầu, đặt cơ sở cho đổi mới đúng đắn của Đảng trong những giai đoạn tiếp theo. Tạo ra những kết quả đó, có đóng góp to lớn của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh.

Thứ sáu, trong nhiệm kỳ Đại hội VI, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã sớm xác định “dân là gốc”, là người có công đầu trong xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, dân chủ có nguyên tắc, có lãnh đạo, thực hiện nghiêm chỉnh nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng; xác định rõ vai trò chủ thể của dân, nhấn mạnh “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, coi dân chủ là động lực quan trọng thúc đẩy đổi mới và phát triển. “Để dân chủ trở thành lực đẩy sự nghiệp cách mạng phải phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động, thực hiện đúng đắn dân là gốc, thực hiện dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”.

Phát biểu này của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh tại Hội nghị Trung ương 7, khóa VI (8/1989), gần 10 năm sau đã trở thành nội dung cốt lõi của quy chế dân chủ ở cơ sở và sau đó là Pháp lệnh dân chủ cơ sở (1998, 2007).

Thứ bảy, một dấu ấn đặc biệt không chỉ nói lên đường hướng của tư duy và tư tưởng, tầm chiến lược của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh mà còn thể hiện đậm nét phong cách hành động, nói đi đôi với làm, dân chủ, công khai minh bạch, quyết tâm đổi mới, ra sức cổ vũ, khẳng định cái mới, bảo vệ cái mới, phê phán gay gắt, quyết liệt những tiêu cực, tệ nạn, suy thoái và tha hóa trong Đảng, khi vạch ra “Những việc cần làm ngay”, phê phán “sự im lặng đáng sợ”.

Đó là sự kiện ngày 25/5/1987, xuất hiện trên trang nhất báo Nhân Dân, bài viết với bút danh N.V.L về “Những việc cần làm ngay” gần 400 chữ, đánh dấu sự ra đời một chuyên mục mới nổi tiếng trên báo Nhân Dân.

Đồng chí đã kiên định theo phương châm và cách làm đó, mà mục đích, động cơ cao cả chỉ vì dân, vì đổi mới;ngày 10/7/1987, xuất hiện bài trả lời của N.V.L về bài báo “Những việc cần làm ngay”. Bài dài tới 2.400 chữ, nói rõ thái độ kiên quyết chống tiêu cực, tin vào sức mạnh của dân, của dư luận xã hội lành mạnh tích cực, cho dù cũng có những ý kiến, những tiếng nói không đồng tình, kể cả cán bộ cao cấp. Chúng ta có thể học tập Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh từ việc này, từ động cơ, thái độ, đức tin, tinh thần trách nhiệm và bản lĩnh. Phong cách hành động, phong cách dân chủ, phong cách quần chúng của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh qua sự kiện này cần được nhắc lại để chúng ta học tập, noi theo, làm theo trong tình hình hiện nay.

Hàng trăm bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh thực sự là một tài liệu quý, tạo ra xung lực tinh thần cho chúng ta trong đổi mới hướng tới sự tốt đẹp, tích cực, phát triển.

Thứ tám, một nét đẹp trong văn hóa nhân cách của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh là sự ứng xử chân thành và tinh tế dành cho trí thức và văn nghệ sỹ. Là người lãnh đạo cao nhất của Đảng trong nhiệm kỳ đầu của đổi mới, đồng chí luôn tỏ rõ tấm lòng quý mến, trân trọng đối với trí thức, văn nghệ sỹ - những người lao động trí óc sáng tạo, sản xuất ra các giá trị tinh thần.

Chúng ta còn nhớ, tại một cuộc gặp mặt thân mật với giới trí thức, văn nghệ sỹ thành phố Hồ Chí Minh ở Hội Văn học nghệ thuật, đồng chí nói:

- Phải có quan điểm đúng, nhìn sự vật đúng.

- Phải có tấm lòng trong sáng, vì ích nước lợi dân mà viết, mà vẽ, mà làm phim ảnh.

- Phải đi thực tế, luôn luôn gắn bó với đối tượng miêu tả. Thoát ly quần chúng, nhất là nhân dân lao động thì không thể có tác phẩm tốt.

- Tài năng nghệ thuật là quý hiếm, ngoài năng khiếu bẩm sinh phải có tôi luyện lâu dài. Sự sáng tạo trong nghệ thuật là cực kỳ quan trọng. Tác phẩm dù viết đúng đắn đến đâu nhưng nếu không gây được xúc động, không có tính nghệ thuật thì có cũng như không vì không đi vào tâm trí người đọc.

- Càng có tài càng phải khiêm tốn. Khiêm tốn chỉ được thôi chứ không mất gì. Mới có ít thành công mà đã kiêu ngạo là hỏng, thui chột tài năng.

Năm điều căn dặn đó của đồng chí rất đỗi chân thành, thẳng thắn, hiểu việc, hiểu người, chú trọng cả tài và đức. Thật là giản dị, sâu sắc và có sức thuyết phục.

Đặc biệt có ý nghĩa khi Tổng Bí thư nhắc nhở văn nghệ sỹ - những người cầm bút, chia sẻ và đồng cảm với họ về nhu cầu tự do sáng tạo. Phải tự chặt chẽ với mình, khi thấy mình là đúng, có ý thức xây dựng thì phải kiên quyết bảo vệ chân lý, phải dũng cảm. Dù thế nào cũng không nên uốn cong ngòi bút. Phải nhớ câu của Bác, “Nay ở trong thơ nên có thép”. Thép đó là tinh thần cách mạng, không tô hồng, không bôi đen -đó là lời căn dặn làm tốt thiên chức nghệ sỹ và trách nhiệm công dân.

Trên đây là những điểm chính yếu nói lên tài năng, đức độ và bản lĩnh của nhà lãnh đạo kiên trung, sáng tạo Nguyễn Văn Linh, vừa cho thấy đóng góp to lớn của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đối với sự nghiệp cách mạng và công cuộc đổi mới, vừa phản ánh nhân cách cao đẹp của nhà lãnh đạo được đông đảo đồng bào, đồng chí kính trọng, ngưỡng mộ và yêu quý.

Nhân dịp kỷ niệm ngày sinh lần thứ 100 của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, chúng ta với tất cả lòng thành kính và biết ơn công lao của đồng chí đã trọn đời vì Nước, vì Dân, vì Đảng, vì lý tưởng cao quý độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, nguyện học tập và làm theo tấm gương của đồng chí để đưa sự nghiệp đổi mới tiến lên phía trước, để xây dựng chỉnh đốn Đảng, làm cho Đảng trong sạch vững mạnh, xứng đáng với niềm tin cậy của nhân dân.